De Erstelinghe

(±1400 - ??)

Het gehucht de Efteling kwam vermoedelijk aan zijn naam door een hoeve die gebouwd werd in de 16de eeuw en de naam "Erstelinghe" had. Deze hoeve heette hoogstwaarschijnlijk de "Bernse hoeve", maar werd in de volksmond de Erstelinghe genoemd. De hoeve verdween, maar de buurtschap kreeg de merkwaardige naam van de hoeve die daar ooit gestaan had.

Maar over de herkomst van de bijnaam die de omwonende aan de hoeve gaf zijn er twee theorieën.

Eerste mogelijkheid naam

De bijnaam die omwonende toentertijd aan de hoeve hadden gegeven verwijst waarschijnlijk naar het feit dat deze hoeve de eerste was die op de nieuw ontgonnen grond stond. Deze hoeve was mogelijk dus de eerste die werd gebouwd op grond die eerder onbruikbaar was, maar door mensen bewerkt en klaargemaakt is om er te kunnen wonen en boeren. Voordat er landbouw bedreven kon worden, was er namelijk een natte heidegrond.

Afbeelding: Een schets van de Bernse hoeve. Bron: Heemkundekring de Erstelinghe.

Tweede mogelijkheid naam

Ook bestaat er een ander verhaal achter de naamgeving. De Erstelinghe zou namelijk ook kunnen komen van "de eersteling" ("als eerste"). Dit moet verwijzen naar het feit dat Kaatsheuvel een lange tijd aan het grensgebied lag van Hertogdom Brabant (waartoe Kaatsheuvel behoorde) en het Graafschap Holland. Zodra je dus de grens vanuit het Graafschap overging, was de Bernse hoeve het eerste wat je tegen kwam.

Er is ook nog een andere verklaring voor de naam, namelijk: 'Efterling', dat zou staan voor Achterling.

Afbeelding: Kaart van Brabant, anoniem, 1677 - 1720. Linksboven in het roze gemarkeerde gebied zien we de Langstraat regio, met Kaatsheuvel (Loon op Zand) en Sprang tegenover elkaar in andere gebieden.

Verbastering van de naam en leesfout

De naam Erstelinghe bleef lang aanhouden voor het gebied. Maar op een bepaald moment werd de naam verbasterd. Verbastering is het sterk vervormen of "ontaarden" van een woord, vaak doordat de oorspronkelijke betekenis vergeten is of door het gebruik in de volkstaal. "Erstelinghe" werd dus op den duur verbasterd tot "Essteling", dat was makkelijker uit te spreken, doordat de "R" werd weggelaten.

Maar bij de naam Essteling kwam het volgende probleem op spelen: het schrift (of "lettertype") dat toen gehanteerd werd was het Gotische schrift. Maar het probleem voor de naam Essteling ligt in de Gotische "S"-en, want die zien eruit als een "F". Op kaarten werd de naam dus per ongeluk met twee "F"-en geschreven, waardoor men ook op den duur de naam met een "F" gingen uitspreken. Zo ontstond de naam "Efteling" kreeg.

Afbeelding: Op de tweede rij van boven zien we geheel links de dubbele letter "F" en derde van rechts op diezelfde rij zien we de dubbele "S".
Niet gek dus dat men de twee door elkaar haalde!

Hedendaagse verwijzingen naar de Erstelinghe

Op de dag van vandaag zijn er nog twee zicht- en merkbare herinneringen aan de Erstelinghe: namelijk de heemkundekring in Waalwijk en in de huidige Efteling zelf! 

In Waalwijk begon de belangstelling voor heemkunde met publicaties van J. van der Hammen en Jan Tielen, en de oprichting van een Oudheidkamer in 1922. In de loop der jaren nam deze Oudheidkamer verschillende vormen en namen aan, maar zwakte in de loop der tijd flink af. In 1972 blies René ter Berg met een groep medestanders het heemkundewerk in Waalwijk nieuw leven in. Onder de naam "De Erstelinghe" werd dat jaar een nieuwe heemkundevereniging met als werkgebied Waalwijk, Loon op Zand en Sprang-Capelle opgericht. Tot de dag van vandaag draagt de heemkundevereniging deze naam.

Afbeelding: Het logo van de Heemkundekring De Erstelinghe.

Het huidige park de Efteling houdt ook haar roots aan in de vorm van de uitbeelding van het sprookje "Tafeltje Dek Je, Ezeltje Strek Je, Knuppel uit de Zak" van de Gebroeders Grimm. Dit sprookje heeft plaats in een herberg aan het Herautenplein, "Herberg de Ersteling" geheten, een duidelijke verwijzing naar het voorgaande gebied. Dit werd tegelijk met het kasteeltje van de stiefmoeder van Sneeuwwitje op 9 april 1999 geopend. 

In de herberg bevinden zich de knuppel en het tovertafeltje uit het sprookje. Op het plein voor de herberg staat de wonderezel op zijn sokkel. Herberg de Ersteling is een pittoresk gebouw met een rieten dak, te vinden tussen Kabouter Kleine Boodschap en het kasteel van de stiefmoeder van Sneeuwwitje.

Afbeelding: Het uithangbord van Herberg de Ersteling, op het Herautenplein in de Efteling.

Bronnen: