Zo rond het jaar 1000 vestigden zich de eerste bewoners op een oeverwal langs de Maas ter hoogte van de huidige Langstraat. Het landschap zag er in die tijd wel tamelijk anders uit dan nu het geval is. Veengronden strekten zich uit van de Maas in het noorden tot de Loonse en Drunense Duinen in het zuiden.

Die vroege kolonisten begonnen met het aanleggen van een eenvoudige verbindingsweg over de zandrug en het kappen van bossen in de omgeving. Daarna kon gestart worden met het ontginnen van het veen. Door dit ontginnen zou het voor de Langstraat typische slagenlandschap ontstaan.

In het jaar 1108 duikt als eerste de naam Baardwijk op, waarvan we aannemen dat er voor die tijd dus al mensen hebben gewoond. In de loop van tweehonderd jaar komen ook Waalwijk (1222), Waspik en Capelle (1257) en Sprang en Besoijen (1313) uit de geschiedenis te voorschijn.

In het begin van de dertiende eeuw vinden ze een definitieve vestigingsplek op inmiddels boven het veen uitstekende zandruggen. Baardwijk, Waalwijk en Besoijen liggen op een dergelijke verhoging en ook het lint van Sprang-Capelle is op een zandrug gelegen, evenals Waspik Boven en de Waspikse Benedenkerkstraat. De oudste bewoningskernen van de huidige dorpen denkt men nog aan te kunnen treffen in de buitenpolders en langs de Oude Maas, maar tot dusver zijn er behalve enkele oude namen nog weinig sporen gevonden.

Afbeelding: Extract uit de landkaart "Tocht van het leger van Ernst Casimir door Brabant en de legering in de Langestraat, 1625"

Herkomst van de naam Waalwijk

Mogelijkheid 1

Het achterhalen van de herkomst van een plaatsnaam is niet eenvoudig. Je hebt daarvoor veel kennis nodig van een taal en nederzettingsgeschiedenis. Toch heeft de heemkundige kring van Waalwijk (De Erstelinghe) dit grondig onderzocht:

Door de jaren heen zijn er voor de betekenis van de plaatsnaam Waalwijk enkele oplossingen gegeven. Een extra moeilijkheid wordt gevormd door het feit dat de schrijfwijze van een plaatsnaam nogal eens wijzigde. Zo schreef men in 1200 Walwic, maar zo'n 30 jaar later alweer Walewijc.

Het woordgedeelte "waal", in het Middelnederlands ook wel "wael" of "wale", heeft als betekenis "diepe poel of plas, bijvoorbeeld ontstaan door een dijkdoorbraak".

Het tweede deel van de plaatsnaam "wijk" heeft als betekenis "nederzetting, vaak met een bepaalde functie". Het komt van het Latijnse "vicus" wat "dorp" of zelfs "straat" kan betekenen.

Zo zou de uiteindelijke uitleg kunnen komen op "nederzetting aan een diepe poel". Het zou logisch zijn wanneer het dan om een handelsnederzetting ging.

Mogelijkheid 2

Er zijn nog andere verklaringen. Zo wordt de naam ook wel in verband gebracht met het volk van de Walen, maar dit lijkt minder waarschijnlijk.

Een bezoeker van de website van Heemkundekring De Erstelinghe dacht niet dat Waalwijk afgeleid zou zijn van "wijk aan een waal", maar eerder van "wijk aan de Wal". Een dijk werd vroeger ook wel een wal genoemd. Hierbij wordt vooral gedacht aan de 'zeer oude' Winterdijk.

Dit zou kunnen kloppen met de uitspraak van de plaatsnaam door autochtone Waalwijkers, fonetisch namelijk "Walwuk", waarbij de tweede letter 'w' wegvalt omdat die wat onhandig in de mond ligt. Zo wordt het dan "wal-uk". Dit klinkt dan ook erg als de naam van de stad die men tegenwoordig in de volksmond uitspreken als "Wolluk".

Verschillende spellingsvarianten van Waalwijk

In de dertiende- en veertiende eeuw alleen al zien we vele spellingswijzen voor de naam Waalwijk:

• Walwic (1200), 
• Walewijc (1232), 
• Walewic (1233), 
• Walewich (1267), 
• Walewyc, (1312-1350)
• Waelwyc, (1312-1350)
• Waelwyck (1312-1350), 
• Waelwyck (1139), 
• Walewijc (1388).

Bronnen: